U nang buồng trứng là tên thường gọi để chỉ một khối phát triển bất thường trên buồng trứng. Khối này có thể là tổ chức (mô) mới khác với tổ chức buồng trứng bình thường (tổ chức/mô tân sinh) hay là sự tích tụ dịch tạo thành một nang trên buồng trứng. U nang buồng trứng có thể phát triển từ các mô của buồng trứng hay từ mô của các cơ quan khác trong cơ thể.
Khối u buồng trứng có mấy loại?
U nang buồng trứng được phân loại dựa theo 3 đặc tính:
· Theo tích chất khối u:
Khối u đặc hay u chứa dịch (dịch trong hoặc dịch nhày…). Siêu âm có thể cho biết được điều này.
· Theo kích thước hay hình dạng khối u:
Một khối u nhỏ thường gợi ý là do cơ năng (nghĩa là do thay đổi sinh lý trong cơ thể) nên cơ thể sẽ tự điều chỉnh. U nang buồng trứng cơ năng còn được gọi là nang cơ năng buồng trứng.
· Theo bản chất lành hay ác tính:
U ác tính ý chỉ ung thư buồng trứng, loại này có thể phát triển từ mô buồng trứng hay do di căn từ các cơ quan khác trong ổ bụng (ung thư buồng trứng do di căn). Tuy nhiên, thăm khám hay làm xét nghiệm không thể xác định được khối u nào là lành tính hay ác tính. Tính chất lành/ác chỉ có thể được nhận biết sau khi phẫu thuật và lấy khối u đem đi xét nghiệm giải phẫu bệnh (dân gian hay gọi nôm na là “thử thịt”). Một khối u phát triển nhanh, gây ảnh hưởng nhiều đối với sức khỏe có thể gợi ý đến ung thư.
. Theo hình ảnh qua siêu âm:
U nang buồng trứng có các phân loại từ I đến IV, dựa vào hình dạng và tính chất khối u nhìn thấy qua siêu âm, với phân độ càng lớn càng nghĩ nhiều đến một khối u ác tính.
I.NGUYÊN NHÂN GÂY U NANG BUỒNG TRỨNG:
Có 5 nguyên nhân cơ bản dẫn đến u nang buồng trứng:
- Nguyên nhân thứ nhất là do hiện tượng sẩy thai ở người phụ nữ gây ra.
- Nguyên nhân thứ hai là do có kinh sớm hơn bình thường.
- Thứ ba là do nội tiết bị phá hủy.
- Thứ tư là do chức năng của tuyến giáp bị giảm.
- Thứ năm là do các nang trứng đã chín vì lý do gì đó bị "tiêu hủy".
Biến chứng của u nang buồng chứng:
Một số trường hợp mới đầu là u lành tính, nhưng nếu được phát hiện muộn hoặc không tiến hành chữa trị kịp thời có thể dẫn đến u ác tính. Tuy nhiên chỉ có một số ít trường hợp là u ác tính, dễ dẫn đến tử vong.
Thỉnh thoảng, bạn sẽ gặp một số trường hợp gọi là u quái buồng trứng. Những khối u này khi xẻ ra, bên trong có cả tóc, sụn, xương…
II. DIỄN BIẾN CỦA U NANG BUỒNG TRỨNG:
Các diễn tiến tự nhiên có thể xảy ra đối với một khối u nang buồng trứng là:
- Khối u không gia tăng thêm kích thước: thường hiếm gặp.
- Khối u biến mất: thường xảy ra đối với những khối u cơ năng sau theo dõi từ 2-3 tháng.
- Khối u ngày càng to ra:bụng ngày càng to, có thể kèm thêm các biến chứng do chèn ép như đau bụng dưới, bí tiểu, rối loạn đi tiêu, báng bụng…
- Khối u bị xoắn:khối u bị xoắn quanh cuống (giống như quả trên cành nhưng cuống của khối u buồng trứng vốn là các mạch máu đến và đi từ buồng trứng) làm cho tuần hoàn đến buồng trứng bị ngưng trệ, khối u ngày càng to ra do ứ đọng máu bẩn trong khi máu đến nuôi bị thiếu dẫn đến hoại tử hay vỡ ra. Xoắn hay vỡ là tình trạng cấp cứu cần phải được phẫu thuật ngay.
Ngoài ra, không có hiện tượng một khối u nang buồng trứng để lâu ngày sẽ trở thành ung thư buồng trứng mà chỉ có tình trạng ung thư buồng trứng không được chẩn đoán và xử trí sớm để khối ung thư ngày càng phát triển trầm trọng thêm.
U nang buồng trứng có các dạng đặc biệt thường gặp nào?
· Nang lạc tuyến buồng trứng:
Hay gọi đúng hơn là lạc nội mạc tử cung ở buồng trứng. Nội mạc tử cung là lớp màng trong của tử cung, gồm 2 phần, phần nền hầu như không thay đổi và phần tăng trưởng là phần sẽ thay đổi theo chu kỳ kinh nguyệt, trong quá trình mang thai và khi sinh nở. Thông thường, theo chu kỳ kinh nguyệt, phần tăng trưởng này sẽ phát triển ngày càng dày lên, tích tụ nhiều chất dinh dưỡng nhằm tạo mọi điều kiện thuận lợi để trứng thụ tinh sẽ đến làm tổ khi có thai. Gần hết chu kỳ kinh, do thay đổi nội tiết tố sinh dục nữ, lớp tăng trưởng này sẽ bong ra và tạo ra hiện tượng hành kinh, sau đó, phần này lại tiếp tục tăng trưởng vào chu kỳ kinh sau và cứ thế duy trì suốt giai đoạn tuổi sinh sản.
Trong bệnh lý lạc nội mạc tử cung, nội mạc tử cung sẽ hiện diện ở nhiều nơi khác ngoài lòng tử cung như trong ổ bụng, tại vòi trứng, tại buồng trứng, hoặc bám trên thành ruột v.v… Mặc dù nằm lạc chỗ nhưng các phần nội mạc này vẫn bị ảnh hưởng bởi nội tiết tố sinh dục nên vẫn phát triển dày lên, cương tụ rồi bong ra và gây xuất tiết vào ngày hành kinh. Tuy nhiên, dịch xuất tiết và xuất huyết từ đám nội mạc này sẽ không được tống ra ngoài như máu kinh mà bị tích tụ lại tại chỗ và ngày càng nhiều lên. Khối lạc chỗ sẽ ngày càng to ra và tạo thành các khối nang chứa dịch, máu và nội mạc tử cung. Nguyên nhân của bệnh cho tới nay vẫn còn chưa rõ ràng, được giải thích là do nội mạc tử cung khi sinh ra đã có mặt ở các vị trí bất thường, hoặc do hiện tượng nội mạc bong ra khi hành kinh đã đi ngược dòng từ lòng tử cung trở ngược ra vòi trứng và có mặt tại các nơi khác trong ổ bụng.
Triệu chứng của tình trạng này là xuất hiện cơn đau bụng kinh ngày càng gia tăng kèm một khối u vùng bụng ngày càng to ra. Điều trị thuốc được ưu tiên chỉ định khi khối u còn nhỏ hoặc trước và sau khi phẫu thuật nhằm tiêu diệt triệt để các khối lạc chỗ. Tuy nhiên, bệnh rất thường hay tái phát.
· U bì buồng trứng:
Đa số là u lành. Tổ chức u là tổ chức phát triển từ mô thượng bì trong thời phôi thai. Khi phẫu thuật sẽ thấy bên trong khối u có chất bã đậu vàng, nhiều lông tóc, xương, răng…
· Ung thư buồng trứng:
Ung thư buồng trứng cũng được xếp vào trong các dạng đặc biệt của u nang vì tính chất ung thư chỉ biết được sau khi phẫu thuật, còn trước đó, khi thăm khám vẫn chẩn đoán là u nang. Ung thư buồng trứng có thể phát triển trên mọi độ tuổi và thường được phát hiện trễ do triệu chứng của khối u buồng trứng thường rất mơ hồ. Hơn nữa, vị trí của buồng trứng tiếp xúc nhiều với ổ bụng, do đó thường có di căn xa từ rất sớm. Điều trị ung thư buồng trứng gồm phẫu thuật và hóa trị bổ sung sau đó. Tùy theo mức độ bệnh, có khi đòi hỏi phẫu thuật lấy hết cả 2 buồng trứng và cả tử cung, dù tuổi đời bệnh nhân còn rất trẻ.
III. TRIỆU CHỨNG CỦA U NANG BUỒNG TRỨNG:
Khi chưa có biến chứng, khối u nang buồng trứng thường có các triệu chứng rất mơ hồ, đa số trường hợp chỉ phát hiện được khối u buồng trứng một cách tình cờ khi siêu âm bụng kiểm tra hay khi khám phụ khoa định kỳ.
Các triệu chứng có thể gặp:
- Sờ thấy khối u trên bụng.
- Đau bụng.
- Rối loạn kinh nguyệt.
- Rối loạn đi tiêu hay đi tiểu.
Các triệu chứng này có thể là triệu chứng của một bệnh lý khác như bệnh phụ khoa (viêm nhiễm, u xơ tử cung) hoặc khối u của một bệnh lý khác ở vùng bụng.
U nang buồng trứng có thể dẫn tới biến chứng xoắn u với các triệu chứng như đau quặn bụng cấp tính, đau thành từng cơn, diễn tiến ngày càng dồn dập và gia tăng về cường độ, thường kèm nôn ói, nhiều khi trầm trọng dẫn đến mất nước và các chất điện giải hoặc dẫn tới suy thận.
Khám phụ khoa định kì có thể giúp phát hiện được khối u buồng trứng, kết hợp với siêu âm bụng sẽ cho biết thêm tính chất khối u. Ngoài ra, có thể làm thêm một số xét nghiệm máu để giúp định hướng tính chất lành hay ác của khối u như xét nghiệm máu đo lượng chất Alpha Feto Protein (CA 125).
Biến chứng thường gặp ở những trường hợp u nang buồng trứng như sau:
- Xoắn cuống khối u (gây đau bụng dữ dội).
- Vỡ u (ngoài đau bụng, còn gây xuất huyết nội).
- Chèn ép các cơ quan lân cận như đường tiêu hóa (gây rối loạn tiêu hóa), đường tiết niệu, bọng đái (gây khó tiểu, bí tiểu)...; hoặc hóa thành u ác tính...
Do đó, khi có biểu hiện của bệnh u nang buồng trứng, người phụ nữ phải đi khám ngay và nhờ y học can thiệp trong thời gian sớm nhất.
IV. ĐIỀU TRỊ U NANG BUỒNG TRỨNG:
Theo dõi cẩn thận. Bệnh nhân chờđợi và tái kiểm tra lại trong 1 đến 3 tháng đểxem liệu u có thay đổi kích thích. Đây là lựa chọn điều trịphổbiến đối với những phụnữtrong những giai đoạn sinh con, không có triệu chứng và có u chứa đầy thủy dịch. Đó cũng có thểlà một lựa chọn cho những phụnữtiền mãn kinh.
Phẫu thuật. Nếu u không biến mất sau một vài chu kỳ, trở bên lớn hơn, trông lạ khi siêu âm, gây đau hay bạn đang ở giai đoạn tiền mãn kinh, bác sĩ có thể yêu cầu phẫu thuật bỏ nó. Có hai thủ thuật phẫu thuật chính:
Phép soi ổ bụng: nếu u nhỏ và là u lành tínhkhi siêu âm, bác sĩ có thể thực hiện phép soi ổ bụng. Thủ thuật này được thực hiện sau khi gây mê tổng quát. Một vệt rạch rất nhỏ được tạo ra ở trên hay ở dưới rốn, và một thiết bị nhỏ hoạt động như là kính viễn vọng được đưa vào trong phụ nữ. Nếu u nhỏ và lành tính, nó có thể được cắt bỏ.
Mở bụng: nếu u lớn và đáng nghi, bác sĩ có thể thực hiện một thủ thuật được gọi là mở bụng. Thủ thuật này là tạo ra một vết rạch lớn hơn ở dạ dày để loại bỏ khối u. Trong lúc đang gây mê toàn phần, bác sĩ có thể kiểm tra khối u để nhận diện xem liệu có phải là u ung thư. Nếu đó là u ung thư, bác sĩ cần cắt bỏ buồng trứng và các mô khác mà có thể bị ảnh hưởng, như tử cung hay hạch bạch huyết.
Viên thuốc tránh thai. Nếu bạn thường xuyên có u, bác sĩ có thể kê cho bạn thuốc tránh thai để ngăn ngừa sự rụng trứng. Điều này sẽ giúp làm giảm các cơ hội hình thành khôi u mới.
Liệu u buồng trứng có thể được ngăn ngừa?
U buồng trứng không thể được ngăn ngừa. May thay phần lớn các u không gây bất cứ triệu chứng nào, không liên quan đến ung thư, và sẽ biến mất theo cách của nó. Hãy nói với bác sĩ hay bác sĩ nếu bạn thấy có những thay đổi trong các chu kỳ của bạn, đau ở vùng xương chậu, hay bất cứ triệu chứng chính nào đã kể ở trên. Một bài kiểm tra xương chậu, có thể với siêu âm,giúp xác định được liệu u có thể là nguyên nhân gây ra vấn đề. Nếu một phụ nữ không mang thai và có phát triển thành u chức năng, thì những u về sau có thể được ngăn ngừa bằng các thuốc tránh thai, như Depo-Provera, hay Norplant.
Kết luận
U nang buồng trứng là một bệnh hay gặp của phụ nữ. Có thể đây chỉ là khối u cơ năng do hoạt động nội tiết của cơ thể hoặc cũng có thể đây là khối ung thư cần được phát hiện sớm và xử trí kịp thời nhằm bảo toàn mạng sống và duy trì chức năng cho người phụ nữ. Việc khám phụ khoa định kỳ sẽ giúp phát hiện sớm bệnh. Những trường hợp phụ nữ độc thân, ngại thăm khám phụ khoa, có thể dùng siêu âm bụng để thay thế như một phương tiện tìm bệnh. Cuối cùng, khi phát hiện u nang buồng trứng, nên được điều trị sớm để tránh trường hợp bỏ sót ung thư buồng trứng - một trong những nguy cơ gây tử vong cao cho người phụ nữ.